اهمیت هموگلوبین در بدن
هموگلوبین نقشی حیاتی در بدن دارد، زیرا پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز خونی است که اکسیژن را از شش‌ها به بافت‌های بدن می‌رساند. بنابراین، کاهش سطح این ماده در خون و یا انواعی از آن که به درستی کار نمی‌کنند می‌توانند بیماری‌های خطرناکی ایجاد کند. در ادامه نگاهی به سطح مطلوب آن در بزرگسالان و کودکان، عوامل ایجاد سطح بالا و پایین آن در خون، و آزمون‌های سنجش اهمیت وراثت در هموگلوبین‌های غیر عادی می اندازیم.
ساختار هموگلوبین
هموگلوبین در واقع پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز خون است که از ۴ زنجیره تشکیل شده است. هر کدام از این زنجیره ها از ماده ای به نام “هم” ساخته شده است که به نوبه‌ی خود حاوی آهن می باشند که وظیفه ی انتقال اکسیژن در جریان خون را بر عهده دارند.
این ماده عامل شکل‌دهنده‌ی فرم خاص گلبول‌های قرمز خون است که معمولا شبیه یک دونات می‌باشد که به جای سوراخ در وسط لایه ای نازک دارد. در شرایطی که هموگلوبین فرمی غیر عادی دارد، مانند کم خونی ناشی از شکل نیم دایره‌ای، این وضعیت می‌تواند به مشکلات مختلفی منجر شود. همچنین رنگدانه های موجود در این ماده هستند که باعث رنگ قرمز خون می‌شوند.
کارکرد هموگلوبین
هموگلوبین از طریق متصل کردن و انتقال ملکول‌های اکسیژن از مویرگ‌های شش به تمام دیگر بافت‌های بدن فعالیت می‌کند. همچنین در انتقال دوباره‌ی کربن دی اکسید از بافت‌ها به شش‌ها نقش دارد. نیتریک اکسید و کربن مونوکسید نیز قابلیت اتصال به این ماده را دارا هستند و اتفاقا بسیار راحت از اکسیژن این اتصال را برقرار می‌کنند (به همین دلیل است که باید مسمومیت های به وسیله‌ی کربن مونوکسید را جدی گرفت).
محدوده‌ی طبیعی
سطح این ماده در خون معمولا به عنوان بخشی از آزمایش کلی خون ارزیابی و شمارش می‌شود. محدوده‌ی طبیعی آن با توجه به سن و جنس افراد می‌تواند متفاوت باشد. محدوده‌ی میانگین برای مردان بزرگسالان ۱۴ تا ۱۸ گرم بر دسی لیتر و برای زنان ۱۲ تا ۱۶ می‌باشد.
شرایط کمبود هموگلوبین
سطح پایین این ماده در خون منجر به عارضه‌ی کم خونی می‌شود. دلایل ابتلا به کم خونی به طور مستقیم با میزان این ماده و میزان گلبول‌های قرمز در خون ارتباط دارد. گلبول‌های قرمز نیز خود نوعا از طریق خونریزی یا کمبود تولید در مغز استخوان (یا به دلیل آسیب رسیدن به مغز استخوان و یا به دلیل جایگزینی آنها با سلول‌های سرطانی) و یا شکسته شدن درون جریان خون (همولیز شدن) با کمبود مواجه می‌شوند.
کمبود از طریق خونریزی می‌تواند به دلیل انجام جراحی، عادت ماهانه با حجم زیاد خروج خون، مشکلات خونریزی معده یا مواردی از این دست باشد. همچنین در صورتی که مواد مورد نیاز خون نظیر آهن، فولیک اسید یا ویتامین ب ۱۲ به میزان کافی از طریق مواد غذایی یا مکمل ها دریافت نشوند مشکلاتی در وضعیت خون و کیفیت اکسیژن رسانی به وجود می‌آید. بیماری‌های کلیه نیز می‌توانند در ایجاد این کمبود‌ها نقش داشته باشند.
شرایط بالا بودن میزان هموگلوبین
دلایل مختلفی وجود دارند که باعث چنین شرایط و مشکلی می‌شوند. در بسیاری از این دلایل، بالا رفتن سطح این ماده در خون، نتیجه‌ی مکانیزمی جبرانی برای رساندن مقدار بیشتری ازاکسیژن به بدن است. این مشکلات عبارت‌اند از:
- بیماری‌های مربوط به شش‌ها
- بیماری های قلبی-عروقی مادرزادی
- مشکلات سمت راست قلب
- افزایش مصنوعی به دلیل دی هیدراته شدن
همچنین افرادی که در ارتفاعات بالاتری از سطح دریا زندگی می‌کنند به طور طبیعی مقدار بیشتری از این ماده را در خون خود دارند.
شکل‌های غیر عادی
شرایطی که در آنها هموگلوبین از شکلی غیر عادی برخوردار است شامل موارد زیر می‌شود:
کم خونی ناشی از شکل نیم دایره‌ای:
این مورد به صورت ارثی اتفاق می افتد و سلول‌های خونی به دلیل شکل خاص‌شان ممکن است در شریانات خونی گیر کرده و مشکلاتی ایجاد کنند.
تالاسمی:
این مورد نیز از دگر شکلی‌های ارثی است که انواع گوناگونی دارد و نشانه های آن می‌تواند با توجه به شرایط مختلف بسیار تفاوت داشته باشد. افرادی که به این نوع بیماری مبتلا شده اند، معمولا در سراسر طول عمر خود با آن دست و پنجه نرم می‌کنند و در مواردی ممکن است نیاز به تزریق گهگاه خون داشته باشند. تالاسمی نوع متوسط که نیازی به تزریق خون نیز ندارد، ممکن است تا زمان بزرگسالی کشف نشود.
آزمون‌های دیگر برای ارزیابی سطح هموگلوبین
زمانی که یک دکتر متوجه پایین بودن سطح این ماده در خون می‌شود، باید به دیگر آزمایشات فرد نیز برای تشخیص دلیل آن توجه کند. این آزمایشات شامل شمارش کلی گلبول‌های قرمز، شاخص‌های گلبول‌های قرمز نظیر MCHC (میانگین جزیی تراکم)، MCH (میانگین جزیی) و MCV (میانگین حجم جزیی) می شود. همچنین سنجش میزان فریتین نیز می‌تواند نشانگر مقدار ذخایر آهن در بدن باشد.
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کرد؟
اگر علائم و نشانه های کاهش یا افزایش هموگلوبین را در بدن خود را مشاهده می‌کنید باید به دکتر مراجعه نمایید. این علائم و نشانه ها شامل موارد زیر هستند:
- خستگی
- ضعف
- پوست و لثه‌ی رنگ پریده
- تنگی نفس
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
همچنین نشانه های زیاد از حد بودن این ماده در خون عبارت‌اند از:
- فشار خون بالا
- خارش
- سردرد
- گیجی
- دید تار
- رنگ قرمز چهره و …
ویتامین D و ویتامین E باعث افزایش میزان این ماده در بدن می‌شود. روی باعث می‌شود آنزیم‌های لازم برای تولید انرژی مورد نیاز آهن تقویت شوند. مس نیز نقشی نسبتا مشابه از لحاظ کارکردی ایفا می‌کند. ورزش کردن به صورت مداوم، نوشیدن چای سبز، تمرین های هوازی شدید، بارداری، اضافه وزن، استعمال دخانیات، افزایش سن و عوامل بسیار دیگری وجود دارند که به شیوه‌های مختلف بر میزان این ماده به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تاثیر می گذارند.
سخن آخر
زمانی که سخن از هموگلوبین به میان می‌آید، شاید به یاد خونریزی و بخصوص خونریزی‌های دوران قاعدگی بیافتید. با این حال گستره‌ی متنوعی از بیماری‌ها و اختلالات می‌تواند به دلیل کمبود یا زیاده بودن این ماده در خون اتفاق بیافتد. همچنین شکل‌های غیر طبیعی آن نیز می‌توانند باعث انواع دیگری از بیماری‌ها باشند. برای مشخص کردن دلیل این کمبود یا زیاده بودن، دکتر از شما سوالاتی خواهد پرسید، شما را مورد بررسی های فیزیکی قرار خواهد داد و همچنین آزمایشات لازم خونی را انجام خواهد داد.
خلاصه:
نقش هموگلوبین در بدن بسیار حیاتی و غیر قابل جایگزینی است. مهم‌ترین وظیفه‌ی خون یعنی انتقال اکسیژن به نقاط و ارگان‌های مختلف بدن از طریق آنها انجام می‌گیرد. کمبود، زیاده بودن و شکل غیر عادی آن می‌تواند باعث مشکلات عدیده ای شود. ابتلا به کم خونی به طور مستقیم با میزان این ماده و میزان گلبول‌های قرمز در خون ارتباط دارد. همچنین رنگدانه های موجود در هموگلوبین هستند که باعث رنگ قرمز خون می‌شوند. اگر علائم و نشانه های کاهش یا افزایش هموگلوبین را در بدن خود را مشاهده می‌کنید باید به دکتر مراجعه نمایید. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید نوشته‌ی زیر را دنبال کنید.
نظرات کاربران
تعداد نظرات در انتظار تایید :157