حرکات منظم و نوسانی و مکرر چشم‌ها در یک یا چند منطقه بینایی که بطور غیر ارادی رخ می‌دهد و بطور فیزیولوژیک و هم بطور پاتولوژیک می‌تواند رخ دهد را دودوئَک یا نیستاگموس (Nystagmus) گویند. حرکات غیرارادی و ضرب‌آهنگی و سریع چشم‌ها بر اثر دودوئک ممکن است افقی یا عمودی یا چرخشی یا ترکیبی از آنها باشد. گاه بررسی نیستاگموس در مواردی مانند تشخیص علت سرگیجه یا محل ضایعه مغزی مفید است. نیستاگموس ممکن است باعث مشکلات بینایی شود.
نيستاگموس حركت ناگهاني غير ارادي چشم ها است. نيستاگموس معمولاً دو چشم را گرفتار مي كند وغالباً با نگاه به سمت ويژه اي تشديد پيدا مي كند.
علل نيستاگموس
وضعيت هاي بسياري با نيستاگموس همراهند. گاهي كنترل مغزي حركت هاي چشم ضعيف است كه به ناتوانايي در نگاه كردن ثابت به شي منجر مي شود. برخي از اشكالات نيستاگموس با كاهش ديد همراهند همچنان كه در افراد مبتلا به آلبينوز, افراد نزديك بين يا دوربين يا افرادي كه داراي اسكارهايي روي شبكيه يا عصب بينايي هستند ديده مي شود. به ندرت نيستاگموس در اثر تومورهاي مغزي يا اختلالات عصبي شديد رخ مي دهد مي توان نيستاگموس را در خانواده ها به عنوان مشكل منحصر به فرد و جداي از وضعيت هاي ديگر مشاهده نمود.
[start_link][content_text]بیشتر بخوانید : [/content_text][content_link]باز کردن کانال اشک و انتقال مایع[/content_link]نیستاگموس را به دو روش دسته بندی می‌نمایند:
اول: بر اساس جهت دودوئک که می‌تواند عرضی، عمودی، چرخشی یا آونگی باشد. دودوئک‌های آونگی از لحاظ سرعت و ارتفاع یکسان هستند، لذا جزء کند و تند ندارند ولی دودوئک‌های ضربانی، که بطور شایعتر دیده می‌شوند، دارای دو حرکت کند و تند هستند. پس علاوه بر تقسیم بندی فوق، نیستاگموس‌ها را می‌توان به دو نوع کلی آونگی و ضربانی تقسیم نمود.
دوم: بر اساس عاملی که باعث بروز نیستاگموس می‌شود، که بر این اساس دو دسته دودوئک بوجود می‌آید.
دودوئک فیزیولوژیک:
می‌توان این نوع نیستاگموس را با تحریکات خاصی ایجاد نمود که مثال آن در تست اپتوکینتیک است و مثال عملی آن فردی است که در ترن نشسته است، حرکات آرام چشم اشیاء را دنبال کرده و سپس با یک حرکت تند، چشم به وضعیت اولیه برمی گردد. در این تست واکنش فوق را در آزمایشگاه بوجود می‌آوریم. یعنی معادلِ تستِ اپتوکینتیک، فرد نشسته در ترن است.
[start_link][content_text]بیشتر بخوانید : [/content_text][content_link]انواع لنز چشم[/content_link]نیستاگموس پاتولوژیک:
به دلیل اختلالات دستگاه تعادلی لابیرنتی (محیطی) یا دستگاه تعادلی مرکزی (دستگاه عصبی مرکزی)، بوجود می‌آیند. مصرف الکل، برخی داروها (مانند باربیتوراتها وآسپرین)، حوادث رگ‌های مغزی و مشکلات مادرزادی (مانند آلبینیسم) از علل این نوع نیستاگموس هستند.
در صورت وجود نيستاگموس چه اقدامي مي توان انجام داد؟
ارزيابي كامل متخصص چشم و احتمالاً پزشكان متخصص ديگر بسيار حائز اهميت است. معمولاً مي توان علت را تشخيص داد. عوامل مهم تشخيص به سن شروع, سابقه خانوادگي,سلامتي عمومي بيمار يا استفاده از داروهاي ويژه بستگي دارد. چشم پزشك ممكن است نوع نيستاگموس,سرعت و جهت آن را بسنجد و مشكلات چشمي ديگر را همچون افتادگي پلك ها، كاتاراكت (آب مرواريد) يا حالت غير طبيعي در شبكيه يا عصب بينايي جستجو كند. آزمايشات خوني يا گرفتن عكس هاي ويژه مي توانند در تشخيص علت مفيد باشند.
آيا مي توان نيستاگموس را درمان كرد؟
گاهي با برطرف كردن علت مي توان نيستاگموس را درمان نمود. اگر چه نيستاگموس غالباً دائمي است اما مي توان بينايي كاهش يافته را با استفاده از عينك و وسايل كمك كننده كاهش بينايي, بهبود بخشيد. اگر چشم-ها در جهت ويژه اي ثابت ترند, استفاده از عينك هاي منشوري يا جراحي عضلات چشمي ممكن است وضعيت سر را بهبود بخشيده و بينايي بهتري را ارائه دهند به ندرت بازخورد حياتي (Biofeed back) و تمارين چشمي مي توانند در كنترل نيستاگموس كمك كنند.
شايع ترين انواع نيستاگموس كدامند؟
به نظر مي رسد ”نيستاگموس حركتي“ از سنين ۶ هفتگي تا سه ماهگي شروع مي شود. اعضاء ديگر خانواده ممكن است دچار حركات چشمي غير طبيعي مشابهي نيز باشند, حركت معمولاً افقي است. غالباً نگاه كردن بسيار نزديك به اشياء‌يا ديدن در جهت هاي غير عادي از شدت نيستاگموس مي كاهد و بينايي را بهبود مي بخشد. خوشبختانه حركت چشم هاي بيماران باعث ديدن متحرك اشيا نمي‌شود. با دور شدن اشياء بينايي ممكن است كاهش يابد اما با نزديكي آنها بينايي تقريباً طبيعي است. معمولاً هيچ گونه محدوديتي در پتانسيل يادگيري افراد مبتلا به نيستاگموس حركتي, وجود ندارد.
”نيستاگموس حسي“ با بينايي كاهش يافته به هر دليلي همراه است. نيستاگموس حسي معمولاً در سن ۶ تا ۸ هفتگي شروع مي شود. چشم ها متحرك به نظر مي رسند و حركت آنها گاه تند و گاه كند است. در اغلب موارد چشم ها به طرف بالا مي چرخند و پلك ها نيز ممكن است تكان بخورند. با بزرگ شدن كودك,وي ممكن است روي چشم هاي خود را بفشارد يا اين كه دست خود را جلوي آنها تكان دهد. گاهي علت بينايي كاهش يافته قابل درمان است. همچنان كه در نوزادان متولد شده با كاتاراكت (آب مرواريد) ديده مي شود. وضعيت هاي ديگري كه به ”نيستاگموس حسي“منجر مي شوند ممكن است قابل درمان نباشند. با اين حال شناخت علت زمينه اي براي پيش بيني وضعيت كودك در آينده از اهميت ويژه اي برخوردار است.
علل ديگر نيستاگموس كدامند؟
داروها مي توانند علت نيستاگموس باشند. اين نوع نيستاگموس به ندرت با دوبيني همراه است و غالباً ديدن اطراف را با مشكل مواجه مي سازد. علل ديگر شامل نوشيدن پيش از حد الكل يا استفاده از داروهاي كنترل بيماري است. غالباً اين گونه نيستاگموس با قطع مصرف دارو بهبود مي يابد.
برخي از افراد مي توانند ” نيستاگموس ارادي“ايجاد كنند همان طوري كه مي توانند گوش هاي خود را تكان دهند. حركت هاي افقي,سريع و خوب را مي توان ايجاد كرد و براي مدت كوتاهي آنها را ادامه داد. غالباً اين گونه نيستاگموس براي جلب توجه به كار گرفته مي شود.
”نيستاگموس ناشي از بيماري كمتر ديده مي¬شود. غالباً با نشانه ها و علائم نورولوژيكي كه شدت بيماري را نشان مي دهند همراه است.
تشخيص و درمان
علامت اصلي همان حرکات ريتميک است که در اغلب موارد با چشم غير مسلح نيز قابل تشخيص است. در برخي بيماران وجود وضعيت غيرطبيعي سر جبراني براي قرار گرفتن در وضعيتي است که کمترين ميزان نيستاگموس وجود دارد. در برخي از بيماران ممکن است همزمان با نيستاگموس، انحراف چشم نيز وجود داشته باشد.
علاوه بر علايم فوق، در موارد حسي ساير علايم بيماري زمينه اي چشمي نيز قابل تشخيص هستند. در مواردي که شک به بيماري زمينه اي سيستم عصبي وجود دارد، بررسي هاي لازم در اين زمينه بايد انجام شده و کودک سريع تر به متخصص مغز و اعصاب معرفي شود.
در بيماران مبتلا به نيستاگموس در صورت وجود مشکلات زمينه اي چشمي قابل حل، در ابتدا بايد آن ها را درمان کرد و در صورت وجود عيب انکساري بايد آن را اصلاح کرد. براي درمان نيستاگموس مي توان از عينک هاي منشوري سود برد. درمان جراحي نيستاگموس به منظور اصلاح وضعيت غير طبيعي سر، اصلاح انحراف چشم احتمالي همراه و کاهش شدت و دامنه نيستاگموس است که انواع مختلف روش هاي جراحي براي اين منظور وجود دارد. بايد توجه داشت که هيچ کدام از روشهاي فوق قادر به از بين بردن کامل نيستاگموس نيستند.